Vier stappen voor een vliegende start in de uitvoering voor jouw regiodeal of -plan 16-12-2025

In november werden opnieuw 16 Regio Deals ondertekend. Een belangrijke mijlpaal voor regio’s die vooruit willen met brede welvaart. Maar na het zetten van de handtekeningen begint het echte werk pas. Want een Regio Deal krijgt pas betekenis wanneer het lukt om binnen enkele maanden het loket te openen voor concrete projecten en initiatiefnemers.

Wij zien in onze begeleiding van 8 regiodeals van onder meer Midden-Limburg, Noord-West Fryslân en de Zuid-Hollandse Delta dat deze fase steeds bepalender is voor het uiteindelijke succes. Ook landelijke onderzoeken – zoals Rode Draden in Regio Deals, het Regio Deal Lab Governance, publicaties van PBL en analyses van de Algemene Rekenkamer – laten zien dat de slagkracht van regiodeals vooral wordt gemaakt in de overgang van convenant naar uitvoering. Juist dan moeten governance, cofinanciering, monitoring, capaciteit en partnerschap echt concreet worden. Het organiseren van voldoende uitvoeringskracht is daarbij een uitdaging. Daarom de volgende aanbevelingen in vier stappen: Lessen opgedaan in de regiodeals maar ook zeker relevant voor de uitvoeringsfase van het Nationaal Programma Vitale Regio’s.

1. Eén team, één missie: begin met duidelijke kaders

Na de ondertekening neemt het aantal betrokken partijen snel toe. Gemeenten, provincie, scholen, zorginstellingen, ondernemers en maatschappelijke partners willen allemaal weten wat hun rol wordt en wat er precies van hen verwacht wordt. Die behoefte aan duidelijkheid is volkomen logisch. Daarom is het essentieel om te starten met een stevig startdocument dat richting geeft.

In dat document worden de grote lijnen uitgewerkt: de fasering van het werk tot aan de opening van het loket, de spelregels voor de subsidieregeling, de precieze rol van de kassier, de programmakaders per pijler, de governance en het mandaat van de betrokken overlegstructuren. Ook de personele begroting voor de kwartiermakersfase hoort hierbij. In feite leg je vast wat “uitvoeringsgereed” betekent, zodat alle spelers weten waar zij aan bijdragen.

Regio’s die deze stap overslaan, lopen later vrijwel altijd tegen onduidelijkheid en bestuurlijke drukte aan. Dat zien we in de praktijk én dat bevestigen landelijke evaluaties: de deals die vroegtijdig helderheid organiseren, komen binnen het eerste jaar daadwerkelijk tot uitvoering. Een bestuurlijk afgestemd startdocument creëert bovendien eigenaarschap en een gedeelde missie.

2. Gebruik het regionale vliegwiel: mobiliseer partners en maak plannen concreet

Een Regio Deal wordt pas echt van waarde als regionale partners actief meedoen. Het convenant schetst de ambitie, maar het zijn bedrijven, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen en zorgpartijen die de inhoudelijke vernieuwing en uitvoering waarmaken. Daarom is het cruciaal om hen vanaf dag één actief te betrekken bij het concretiseren van de plannen.

In verschillende regio’s werkt het goed om programmamanagers aan te stellen die het gesprek kunnen voeren, ideeën kunnen vertalen naar uitvoerbare voorstellen en partijen kunnen verbinden. Pressure cookers en themasessies helpen om plannen scherper te maken en investeringen goed te onderbouwen. In een paar rondes ontstaat zo een steeds concretere en haalbaar uitgewerkte projectportefeuille, die steeds opnieuw wordt getoetst aan de afgesproken kaders en het bestuurlijke draagvlak.

De landelijke onderzoeken laten zien dat dit mobiliseren van het “regionale vliegwiel” een onderscheidend succesfactor is. Regio’s die vanaf het begin breed samenwerken en ruimte geven aan innovatie – van start-ups tot burgerinitiatieven – komen sneller tot projecten en bouwen aan een stevige basis voor duurzame impact.

3. Denk als een PPS: organiseer governance en subsidiestromen zakelijk én samenhangend

Hoewel een Regio Deal juridisch een subsidieregeling is, functioneert zij in essentie als een programmatische publiek-private samenwerking. Publieke en private partijen investeren samen, sturen samen en streven samen naar maatschappelijk rendement. Dat vraagt om een governance-inrichting die zowel zakelijk als samenwerkend is.

Veel regio’s kiezen voor een compact programmabureau dat de dagelijkse aansturing verzorgt, ondersteund door een stuurgroep waarin publieke én private partners een betekenisvolle stem hebben. Besluitvorming moet helder, transparant en praktisch zijn. Een belangrijke vraag daarbij is: hoe zorg je dat wie investeert ook kan meebeslissen, zonder afbreuk te doen aan de juridische kaders van de subsidie?

Daarnaast moet de programmabegroting realistisch en gefaseerd zijn en moet de subsidieregeling helder maken hoe projecten worden geselecteerd en getoetst. Het opstellen van toetsingscriteria – passend bij de dealdoelen, bij brede welvaart en bij uitvoerbaarheid – helpt om verwachtingen te richten en transparantie te bieden aan initiatiefnemers.
Het Regio Deal Lab Governance benadrukt dat deals het best functioneren met een adaptieve en lerende governance: een structuur waarin monitoring en bijsturing vanzelfsprekend onderdeel zijn van het ritme.

4. Maak een gedragen uitvoeringsprogramma: van pijlers naar een samenhangende projectportefeuille

De laatste stap is het opstellen van een uitvoeringsprogramma: de werkversie van de Regio Deal waar bestuurders, programmabureau en partners op kunnen sturen. Het programmaplan Noord-West Fryslân laat dit goed zien. Hier worden per programmalijn de doelen, interventies, projecten en financiële kaders overzichtelijk bij elkaar gebracht. Het is precies het soort document dat richting geeft én handelingsperspectief biedt.

In zo’n uitvoeringsprogramma worden programmalijnen uitgewerkt tot concrete thema’s met een onderbouwde logica: welke opgave staat centraal, welke verandering wordt beoogd en welke partners dragen welk deel bij? Bij elk project wordt bovendien uitgewerkt wat het oplevert, welke investering nodig is, welke risico’s er zijn en hoe monitoring plaatsvindt.
Steeds meer regio’s werken daarnaast met een jaarlijkse uitvoeringsagenda. Dat maakt het mogelijk om gefaseerd te starten, focus aan te brengen en tegelijkertijd nieuwe initiatieven toe te laten. Monitoring krijgt zo een natuurlijk ritme, en bestuurders kunnen jaarlijks het portfolio aanscherpen.

Tot slot werkt het krachtig om het uitvoeringsprogramma te verbinden met bestaande regionale agenda’s – zoals investeringsagenda’s, economische strategieën of het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Zo wordt de Regio Deal een motor binnen een bredere beweging in plaats van een tijdelijk subsidie-eiland.

Tot slot: neem de uitvoering serieus – dan volgt de impact

Het uitvoeringsgereed maken van een Regio Deal is intensief werk. Veel regio’s onderschatten de hoeveelheid afstemming, juridische inrichting, communicatie en programmasturing die nodig is. Maar met duidelijke kaders, een actief mobiliserende werkwijze en een strak georganiseerd proces is het mogelijk om snel én goed van start te gaan. Wie de uitvoering serieus neemt, oogst de impact!

Meer weten over onze aanpak? Kijk hier naar ons beproefd model van ambitie naar uitvoering.