Arbeidsmigranten in de Nederlandse samenleving: met z’n allen de schouders eronder 13-11-2021

Arbeidsmigranten zijn onmisbaar geworden in Nederland. Zij doen werk waar onvoldoende Nederlandse werknemers voor te vinden zijn en leveren daarmee een substantiële bijdrage aan onze economie. Toch levert hun aanwezigheid ook een spanningsveld op. Hoe kijkt Public Result hier tegenaan?

In Nederland worden ruim 500.000 banen door arbeidsmigranten vervuld. Dat is ongeveer 1 op de 20 banen. In 2016 droegen volgens SEO arbeidsmigranten per jaar zo’n 11 miljard euro bij aan onze economie. Inmiddels is dit naar inschatting van KAFRA housing opgelopen naar zo’n 15 miljard met een bijdrage van ruim één miljard aan de schatkist. Het economisch belang is dus groot, zegt Kees Stob, directeur van Public Result. ‘En dat wordt in de toekomst alleen nog maar groter. Het tekort aan werknemers op onze arbeidsmarkt neemt de komende jaren verder toe. Dat heeft vooral te maken met de enorme vervangingsvraag die gaat ontstaan doordat er meer mensen met pensioen gaan dan er nieuwe werknemers bijkomen. Ondanks het feit dat we steeds slimmer gaan werken en veel arbeidsintensieve processen worden gerobotiseerd en geoptimaliseerd, moeten we nog steeds die uitstroom uit onze arbeidsmarkt compenseren.’

Actueel probleem

De vraag naar laaggeschoolde werknemers blijft groot. ‘Daarnaast zien we dat er in toenemende mate vraag is naar werknemers op mbo-niveau. Zeker op dat gebied wordt EU-migratie dus steeds relevanter.’ Landelijk onderzoek toont aan dat 1 op de 5 werkgevers in Nederland zijn productie naar beneden heeft moeten bijstellen door een tekort aan arbeidskrachten, vertelt Kees. ‘Ook uit diverse publicaties van het UWV en CBS blijkt hoe actueel dit probleem is.’

Coronavirus

De corona-uitbraak doet daar nog eens een schepje bovenop. In de land- en tuinbouw is er jaarlijks al een tekort aan seizoenarbeiders, maar nu dreigt dit tekort extra nijpend te worden. Oost-Europeanen keren nu eerder terug naar het land van herkomst en tegelijkertijd hebben zij nu duidelijk veel minder animo om tijdelijk in het buitenland aan het werk te gaan, waarschuwt directeur Yvonne van de Ven van LTO Arbeidskracht in vakblad Nieuwe Oogst.

Onder druk

Daar komt bij dat het aanbod van arbeidskrachten uit de EU steeds meer onder druk komt te staan. ‘De economie in Polen is de afgelopen jaren hard gegroeid, met zo’n 4 à 5 procent per jaar,’ vertelt Kees. ‘Inmiddels is de werkloosheid in Polen tot onder de 4% gedaald, een fractie lager dan het Europese gemiddelde. Ook in Polen is krapte op de arbeidsmarkt ontstaan. Dat stuwt de lonen op, wat het voor Poolse arbeiders steeds minder aantrekkelijk maakt om naar Nederland te gaan. En diezelfde trend zien we ook in andere landen waar onze arbeidsmigranten vandaan komen.’

Rode loper

Daarnaast is er nog een andere ontwikkeling die ervoor zorgt dat het in toenemende mate lastiger wordt om arbeidsmigranten naar Nederland te trekken. Kees: ‘Landen als Duitsland en Denemarken leggen nét wat meer de rode loper uit voor arbeidsmigranten. In de techniek en de zorg, sectoren die veel behoefte hebben aan handjes, worden migranten daar bijvoorbeeld verwelkomd met gunstigere huisvestings- en gezinsregelingen. Dat maakt Duitsland en Denemarken vaak net iets aantrekkelijker dan Nederland.’

Lokaal versus regionaal

Het Expertisecentrum Flexwonen schat in dat het tekort van verblijfplaatsen voor arbeidsmigranten dit jaar oploopt naar ca. 100.000. ‘Dit schetst direct het probleem waar veel Nederlandse werkgevers voor staan,’ zegt Kees. ‘Want hoe moeten ze dit implementeren, in een woningmarkt die ook nog eens zeer krap is? Dat levert op lokaal niveau veel spanningen op. Elke gemeente ontwikkelt daar eigen beleid voor. En dat is op zich prima, want dat betekent maatwerk, maar het probleem is dat de arbeidsmarkt zich vooral afspeelt op regionaal niveau. Dus terwijl werkgevers het spel van de arbeidsmarkt regionaal spelen, zijn veel gemeenten geneigd het probleem op veel kleiner schaalniveau te benaderen. Maar om de knelpunten beter in beeld te krijgen en de huisvesting en opvang van arbeidsmigranten op een effectieve manier te regelen, zou het juist goed zijn als gemeenten veel meer op regionaal niveau met elkaar de regie nemen.’

Met elkaar het gesprek aangaan

Gebeurt dat niet, dan is de kans groot dat er een waterbedeffect ontstaat. ‘Wanneer de ene gemeente de huisvesting en maatschappelijke ondersteuning van arbeidsmigranten goed geregeld heeft, ontstaan er in de buurtgemeenten al gauw minder gecontroleerde situaties, met alle gevolgen van dien en afbrokkelend draagvlak onder de bevolking. Dat moeten we beter regelen. Belangrijk dus om er samen, op regionaal niveau, voor te zorgen dat we de arbeidsmarkt zo goed mogelijk kunnen bedienen. Bewustwording van het gemeenschappelijk belang voor arbeidsmigranten is daarbij essentieel. En daarom moeten we veel meer met elkaar het gesprek aangaan en zorgen van bewoners serieus nemen. Dan ontstaat er hopelijk ook meer draagvlak voor een goede oplossing voor de huisvesting van arbeidsmigranten. De aanpak van de gemeenten in de Alblasserwaard-Vijheerenlanden, die Public Result ondersteunt,  is daarvan een mooi voorbeeld’.

Gemeenschappelijk belang

Alles draait om verbinding, besluit Kees. ‘De onderscheidende aanpak van Public Result is dan ook dat we vanuit coproductie vertrekken. Vanuit gemeenschappelijk belang en een goede inventarisatie van de huidige situatie gaan we samen met alle belanghebbenden: overheidsinstanties, bewoners, arbeidsmigranten, uitzendbureaus, werkgevers en maatschappelijke instellingen op zoek naar antwoorden op vragen als: Wat vinden wij belangrijk voor de economie en leefbaarheid van onze gemeente? Wat zijn de belangrijkste maatregelen die we kunnen nemen om arbeidsmigranten goed te huisvesten met draagvlak in de wijk ? En hoe kunnen we daar allemaal ons steentje aan bijdragen? Als je het gemeenschappelijk belang zoekt, en dat in een slim proces vormgeeft, dan zie je dat er ook écht verbinding tussen partijen gaat ontstaan. Dan kun je eventuele lokale weerstanden doorbreken, creëer je draagvlak en bereik je dat de partijen er samen de schouders onder zetten. Alleen zo kun je tot een proces komen waarin de uitkomsten door iedereen geaccepteerd worden.’

Public Result begeleidt  op dit moment de gemeenten Zuidplas en Lingewaard, en de gemeenten in de regio Riviereland en Arnhem-Nijmegen bij een effectieve aanpak. Daarbij onderscheiden we vijf essentiële bouwstenen: inventarisatie en registratie, huisvesting, maatschappelijke ondersteuning, communicatie en handhaving. De komende weken besteden we in onze blogs uitgebreid aandacht aan deze bouwstenen.

Meer lezen over onze aanpak? Dat kan hier.