Huisvesting van arbeidsmigranten, een urgente opgave 16-12-2021

Arbeidsmigranten zijn niet meer weg te denken uit de Nederlandse maatschappij. Ze werken veelal in sectoren waar arbeidskrachten schaars zijn en leveren een essentiële bijdrage aan onze economie. De komende weken besteden we in onze blogs uitgebreid aandacht aan dit onderwerp. In deel 1 van deze serie staat de huisvesting van arbeidsmigranten centraal. Een onderwerp dat juist nu tijdens de Coronacrisis de aandacht vraagt, met de rapportage van het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer. Arbeidsmigranten wonen immers vaak dicht op elkaar, onder slechte omstandigheden. Daardoor lopen ze extra risico op besmetting met het coronavirus. Hoe zorgen we op korte termijn voor meer en betere huisvesting?

Arbeidsmigranten zijn onmisbaar geworden om onze economie draaiende te houden. Het is dus van belang dat zij goed worden gehuisvest. ‘Die huisvestingsbehoefte kan op verschillende manieren worden gerealiseerd,’ zegt Wido Scholte, die als senior adviseur bij Public Result gemeenten begeleidt bij een effectieve aanpak voor de huisvesting van arbeidsmigranten. ‘Dat kan bijvoorbeeld door bestaande locaties tijdelijk of permanent te legaliseren, waarbij de woningen uiteraard wel moeten voldoen aan de brandveiligheidseisen en het Bouwbesluit. Daarnaast ontwikkelen diverse partijen initiatieven voor nieuwe huisvesting. Soms gaat het daarbij om tijdelijke voorzieningen, in andere gevallen om permanente huisvesting. Dat vraagt om een goed gemeentelijk toetsingskader: waar kan het wel en waar niet, wat is een acceptabele omvang en aan welke kwaliteitseisen moet worden voldaan?’

Emile Roemer: nog meer aandacht voor huisvesting nodig vanwege corona

Was de huisvesting van veel arbeidsmigranten al niet goed geregeld, de uitbraak van het coronavirus heeft pijnlijk duidelijk gemaakt wat de gevolgen zijn van slechte huisvesting waarbij arbeidsmigranten dicht opeen gepakt wonen. Het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer is met haar eerste aanbevelingen gekomen: huisvest niet meer dan twee arbeidsmigranten in één kamer en geef in de toekomst elke arbeidsmigrant zijn of haar eigen kamer. Dat betekent volgens Wido dat gemeenten nu echt werk moeten gaan maken van het beleid. Niet alleen om het schrijnend tekort aan huisvesting voor arbeidsmigranten aan te pakken, maar ook om de al bestaande huisvesting aan te passen aan de eisen van de tijd. Vanuit het Rijk zijn hiervoor ook subsidies aanwezig. Dat beleid kan lokaal, maar ook regionaal. In dat laatste geval is een betere afstemming van woon- en werklocaties mogelijk, waardoor er minder (vaak onveilige) vervoersbewegingen nodig zijn.

Provincies en gemeenten zijn hier samen aan zet volgens Wido: ‘Provincies hebben een coördinerende rol, maar de gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering. Het kabinet wil dit gaan regelen via de woondeals, waarin afspraken zijn gemaakt over de huisvesting van onder andere arbeidsmigranten, en via de stimuleringsaanpak flexwonen’.

Tal van mogelijke locaties

De huisvesting voor arbeidsmigranten kan op tal van locaties worden gerealiseerd. Bijvoorbeeld op het terrein van de agrarische werkgever. Wido: ‘Als het gaat om seizoenarbeiders, dan is dat vaak toegestaan. Maar er zijn ook agrarische bedrijven die het hele jaar door behoefte hebben aan arbeidsmigranten. Dat zie je bijvoorbeeld in Neder-Betuwe. Dan moet er gezocht worden naar een andere oplossing.’ Zoals huisvesting aan de rand van een bedrijventerrein. ‘Dat moet allereerst passen binnen de milieueisen,’ zegt Wido. ‘Ook moet er goed worden gekeken welke consequenties dit heeft voor eventuele uitbreidingsmogelijkheden van bestaande bedrijven. Zij kunnen daar mogelijk door belemmerd worden. Bovendien is het de vraag of huisvesting op een bedrijventerrein wenselijk is. Gemeenten denken daar heel verschillend over. Het voordeel is dat dit vaak vrij makkelijk te realiseren is en dat de arbeidsmigranten dan in de buurt wonen van het bedrijf waar ze werken. Het nadeel is dat dit de integratie meestal niet bevordert. Bovendien maakt het mensen enigszins afhankelijk. Want wat als ze ergens anders gaan werken? Moeten ze dan ook verhuizen? Overigens loop je tegen datzelfde probleem aan wanneer arbeidsmigranten op het terrein van hun agrarische werkgever wonen. Ook dat maakt hen minder flexibel.’

Betere integratieperspectieven

Een andere optie is het creëren van nieuwe woonlocaties aan de rand van de bebouwde kom, bijvoorbeeld in de vorm van flexwoningen. En uiteraard zijn ook woningen in bestaande woonwijken mogelijk. ‘Meestal gaat het daarbij om goedkope woningen waar anders starters in zouden kunnen wonen,’ aldus Wido. ‘En vaak komen de zwakkere wijken hiervoor als eerste in aanmerking, want juist daar staan de goedkopere woningen. Het gevolg is dat de sociale problemen in zo’n wijk verder kunnen toenemen. Aan de andere kant biedt huisvesting in bestaande woonwijken betere perspectieven voor integratie. Elke gemeente zal daarin een eigen afweging moeten maken.’ Ten slotte is grootschalige opvang op vakantieparken nog een optie. Wido: ‘Meestal gaat het daarbij om de wat verouderde recreatieparken, waar arbeidsmigranten voor een bepaalde tijd kunnen wonen. Juist op deze locatie moet echter worden gewaakt voor misstanden en soms illegale activiteiten.’

Kader

Veel gemeenten vragen tegenwoordig om een kader om al die bestaande situaties en nieuwe huisvestingsinitiatieven te beoordelen, vertelt Wido. ‘In zo’n kader wordt bijvoorbeeld opgenomen of de locatie passend is met het oog op de gewenste spreiding van huisvestingslocaties. Verder is het van belang om vast te leggen aan welke kwaliteitseisen de huisvesting voor arbeidsmigranten moet voldoen. Daarbij wordt vaak geschermd met het keurmerk van de Stichting Normering Flexwonen (SNF), die bepaalde minimumeisen aan de huisvesting van arbeidsmigranten stelt en inspecteert of de kwaliteit daadwerkelijk is gewaarborgd. Het nadeel is dat die eisen toch nog steeds vrij beperkt zijn, hoewel ze binnenkort vermoedelijk wel worden aangepast. Een punt dat nu in ieder geval wordt opgepakt is dat de controle in de toekomst niet meer op basis van steekproefcontroles plaatsvindt, maar integraal.’

Randvoorwaarden

Als derde zijn er diverse randvoorwaarden waaraan de huisvesting moet voldoen. Wido: ‘Leidt de huisvesting bijvoorbeeld niet tot sociale overlast of tot parkeerproblematiek? Welke mogelijkheden zijn er voor arbeidsmigranten om deel te nemen aan de samenleving? En welke voorzieningen zijn er voor hen?’ Gemeenten kunnen hier lokaal invulling aan geven. ‘En dat is ook prima,’ zegt Wido, ‘want elke gemeente is anders. Maar het is wél goed om het regionaal met elkaar af te stemmen. Want daarmee creëer je een gelijk speelveld voor alle gemeenten en voorkom je een waterbedeffect.’   Wido benadrukt dat het in dit hele verhaal gaat om huisvesting voor arbeidsmigranten die hier vrij kort verblijven. ‘Maar de ervaring leert dat zo’n 40% van de arbeidsmigranten hier minimaal 5 jaar blijft en zich soms permanent vestigt. Vaak halen ze dan ook hun partner of het gezin naar Nederland. Voor deze categorie moet je dus helemaal niet aan tijdelijke huisvesting denken, maar gaat het gewoon om reguliere huur- of koopwoningen. Als gevolg daarvan neemt wel de druk op de woningmarkt nog verder toe. Dat vraagt dus om goed overleg tussen de gemeente en woningcorporaties over hoe ze in die vraag gaan voorzien.’

Grootschalige of kleinschalige huisvesting

Wido besluit: ‘En dan is er nog de principiële keuze tussen grootschalige of juist meer kleinschalige huisvesting. In het eerste geval kun je in één keer enkele honderden mensen huisvesten, maar daarmee neemt de kans op weerstanden in de bevolking vaak ook navenant toe.’ Kortom, de huisvesting van arbeidsmigranten is een complex proces waar belangen van initiatiefnemers en bewoners kunnen botsen. Public Result kan dit proces goed begeleiden. Kansrijke initiatieven worden op haalbaarheid getoetst in businesscases. We begeleiden de realisatie, communicatie en afspraken over beheer.

Meer lezen over onze aanpak? Dat kan hier.

Arbeidsmigranten zijn onmisbaar geworden om onze economie draaiend te houden. Het is dus van belang dat zij goed worden gehuisvest en kunnen deelnemen aan de samenleving. Maar hoe pak je dat aan? En hoe creëer je draagvlak bij alle belanghebbenden? Public Result begeleidt gemeenten bij een effectieve aanpak. Daarbij onderscheiden we vijf essentiële bouwstenen: inventarisatie en registratie, huisvesting, maatschappelijke ondersteuning, communicatie en handhaving. De komende weken besteden we in onze blogs uitgebreid aandacht aan dit onderwerp.